حمایت: پايان سال 89 و قصه پر غصه عدالت خواهي

گذر عمر آن چنان سريع بود که تا خواستيم چشم باز کنيم و دردهاي موجود در حيطه‌هاي اجراي عدالت را ببينيم و براي رفع آنها همفکري کنيم، سال 1389 نيز به پايان رسيد. هم اينک نداي زيبا و شميم عطرآگين طبيعت و فرارسيدن بهار زندگي روزمره ما و رخوت ناشي از درگير بودن به کليشه‌ها را بار ديگر به بيداري و تحولي ديگر فرا مي‌خواند. جا دارد در اين روزهاي پاياني سال همانگونه که برابر سنت ماندگار و ارزشمند ايراني اسلامي خود خانه تکاني مي‌کنيم و غبار از محيط زندگي برمي گيريم، به فکر و روح و انديشه خود نيز نگاهي بياندازيم و ارزيابي داشته باشيم که چه کرديم و چه مي‌توانستيم بکنيم يا بايد مي‌کرديم ولي از آن غفلت ورزيديم. در اين راستا اگر قرار باشد آنچه در ستون "به سوي عدالت" طي هفت ماه اخير انجام شد و مشفقانه و متواضعانه تقديم مخاطبان ارجمند شد را مورد ارزيابي قرار دهيم و در اين روزهاي پاياني سال چند نکته قابل تامل در حيطه عدالت‌خواهي را با عزيزان در ميان گذاريم، طبيعتا ابتدا بايد بدانيم که قرار اوليه در آغازين روز ايجاد ستون به سوي عدالت چه بود؟ چگونه مطالب اين ستون طي روزهاي يکشنبه و سه شنبه اين هفت ماه بدون هيچگونه وقفه‌اي تقديم شد؟ عناوين موضوعي مطالب ارايه شده چه بودند و از چه تنوعي برخوردار بودند؟ پاسخ هريک از پرسش‌هاي مذکور خيلي فشرده به شرح زير تقديم مي‌شود: ‏ ‏ 1- برابر آنچه در ابتداي ستون "به سوي عدالت" اعلام شد، قرار شد اين ستون مهم‌ترين رويدادهاي جديد ملي يا جهاني را که از منظر عدالت خواهي حايز اهميت است و يا تحولات و مناسبت‌هايي که علي‌رغم اهميت بسيار مورد توجه ديگران قرار نگرفته است را از زاويه حقوقي و فقهي مورد تامل قرار دهد تا بدينوسيله نگرش حقوقي توام با دقت‌هاي نظري لازم و متمرکز بر مطالعه موردي موضوعات جديد، در جامعه ما توسعه يابد و همه تلاش کنيم تا خود را با معيارهاي حقوقي منطبق کنيم نه اينکه حقوق وعدالت را به دلخواه خود و متناسب با هيجانات و فعل و انفعالات مختلف به اين سو و آن سو کشانده و عملاً بي عدالتي و بي قانوني را نهادينه سازيم. 2- در خصوص چگونگي تهيه مطالب ستون "به سوي عدالت" طي هفت ماه اخير اولا ذکر اين نکته ضروري است که متاسفانه علي‌رغم تعداد زياد تحصيلکرده‌هاي حقوقي در کشور و آمار قابل توجه جامعه حقوقي اعم از مدرسين حقوق، وکلا و قضات، اکثرا در حيطه نقد و بررسي حقوقي موضوعات روز و ارايه راهکار حقوقي به هر دليل تحرک قابل توجهي ندارند و معمولا جامعه حقوقي بعد از دهها نوشته سياسي و فرهنگي که درخصوص تحولات در سطح جامعه منتشر مي‌شوند ممکن است ورودي کرده و نقدونظري داشته باشد، به علاوه بسياري از حقوق خوانده ها معمولا آمادگي بيان مطالب حقوقي و قانوني به زباني که عموم بتوانند از آن استفاده لازم را ببرند را ندارند و يا به علل و عوامل مختلف اکراه دارند که در مورد مسايل جاري کشور و يا مناسبت‌ها و رويدادهاي خاص ملي يا بين‌المللي اعلام نظر کنند. ثانيا حقوق خوانده ها خصوصا آنان که از توان علمي مناسبي برخوردار هستند و متغيرهاي مختلف براي تحليل آنهم با حساسيت هاي مختلف جامعه ما را مي دانند، معمولا در حيطه هاي عملي حقوقي درآمدهاي قابل توجهي دارند و از همين رو اشتياقي به اينکه به صورت افتخاري يا در حد يک کار فرهنگي و رسانه‌اي قلم زني تحليلي حقوقي داشته باشند را نشان نمي دهند و نتيجه اينکه از مشارکت طيف محدودي مي توان بهره برد. البته گروه زيادي از حقوقدانان نيز محدوديت‌هاي موجود براي رسانه‌ها در انعکاس تحليل درست و مورد قبول و انتقادي را ازجمله موانع مشارکت خود اعلام مي‌دارند. به هرحال با وجود مشکلات، ستون به سوي عدالت سعي کرد هم در انتخاب موضوع وهم در محتوا از همفکري استادان و حقوقدانان و فضلاي حوزوي بهره گرفته شود و در نهايت توسط يک قلم با تجربه و آشنا به مسائل نظري و عملي تدوين نهايي صورت گيرد تا انسجام مطالب حفظ و دغدغه‌هاي مختلف خصوصا اثرگذاري معقول بر مخاطبان تأمين شود. همين جا لازم مي داند از همه حقوقدانان دانشگاهي و فضلاي حوزوي که در فرآيند تدوين يک عنوان موضوعي مورد مشورت و همفکري قرار گرفتند، صميمانه سپاسگزاري و تقدير داشته باشم. ‏ ‏ 3- عناوين موضوعي مطالب منتشره ستون "به سوي عدالت" از روز شروع آن يعني 31/5/89 تا 22/12/89 جمعا58 مورد بودند که به تفکيک هر ماه ذيلا ذکر مي شود .فهرست موضوعي به خوبي نشان مي دهند که طيف وسيعي از موضوعات جديد ملي و بين‌المللي و يا مناسبت‌هاي مهم مورد بحث و بررسي قرار گرفته اند و از حيث محتوايي نيز هم مباحث نظام حقوق داخلي، هم مباحث حقوقي بين‌المللي و هم مباحث ديني فقهي مطرح و ارايه شده‌اند: 31 مرداد ماه ‏ ‏ 1 - تزاحم حقوق يا سوء استفاده از حق ‏ شهريور ماه 1- هفته دفاع مقدس؛ يادآوري حقوق ملت ايران ‏ 2- انتظار دفاع موثر از حقوق ايرانيان در سراسر جهان 3- توهين به مقدسات اسلامي و جايگاه قواعد حقوقي 4- برنامه ريزي مناسب براي بهبود امور کشور، تعهد حقوقي يا سيلقه مديريتي؟ ‏ ‏ 5- فقرزدايي و تعهدات فراروي مسووولان و مردم 6- سند چشم‌انداز و عملکردهاي گذشته، حال و آينده 7- جمهوري اسلامي ايران و جهانشمولي دفاع از کرامت انساني 8- تحکيم خانواده با کدام رويکرد؟ 9- تهديدات نظامي جديد عليه ملت ايران و موضع حقوق بين‌الملل مهر ماه 1- آغاز سال تحصيلي جديد و دغدغه‌هاي حقوقي فراروي 2- مقابله با تروريسم و راهکارهاي حقوقي 3- اطلاع‌رساني حقوقي و قضايي و پيچيدگي‌هاي پيراموني 4- هفته نيروي انتظامي، موازين حقوقي و انتظارات ملت ‏ 5- روزهاي متعلق به کودکان و دختران و برخي ضرورت‌هاي حقوقي 6- تحولات اقتصادي در جريان و حقوق اقتصادي مردم ‏ ‏ 7- تحولات اقتصادي جاري و حقوق اقتصادي مردم(2)‏ ‏ 8- تحولات اقتصادي جاري کشور و حقوق اقتصادي مردم(3)‏ آبان ماه 1- ضرورت نظريه‌پردازي ديني در عرصه‌هاي مختلف ازجمله حيطه‌هاي حقوقي ‏ ‏ 2- بررسي گزارش دوره‌اي وضعيت حقوق بشر آمريکا در شوراي حقوق بشر سازمان ملل 3- جرم سياسي و اجراي قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران 4- 13 آبان ،روز ملي مبارزه با استکبار جهاني و ضرورت‌هاي حقوقي 5- تحولات اقتصادي، تعزيرات حکومتي و حقوق مردم 6- وقايع تکان دهنده انساني و هشدارهاي مهم ولي نامحسوس 7- ميراث فرهنگي ايرانيان و ضرورت‌هاي اقدام حقوقي 8- وکالت، قضاوت و حقوق مردم 9- نگاهي به قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل در مورد جمهوري اسلامي ايران (حقوق بشر) آذر ماه 1- مسابقات ورزشي آسيا و حقوق زنان ايراني 2- اجراي عدالت و محدوديت‌هاي پيش رو 3- محيط زيست ناسالم و راهکارهاي حقوقي 4- الگوي اسلامي ايراني پيشرفت و ضرورت تحرک حقوقدانان 5- نگاهي به مبارزه با فساد اداري و ابعاد حقوقي آن 6- روز جهاني حقوق بشر و دغدغه‌هاي ملت‌ها 7- امر به معروف و نهي از منکر، سازوکارها و ابعاد حقوقي 8- روز بين‌المللي مهاجران و دغدغه‌هاي جهاني 9- زنان در کشورهاي اسلامي و ضرورت تقويت خودباوري حقوقي دي ماه 1- ميلاد حضرت مسيح (ع) و دغدغه‌هاي جامعه جهاني 2- حقوق مومنان و عملکردهاي روزانه ما 3- ربايش عليرضا عسگري و مسووليت هاي حقوقي مربوطه 4- احکام قضايي و واکنش‌هاي قابل تامل 5- دغدغه‌هاي رئيس قوه قضاييه و حقوق مردم 6- دغدغه‌هاي رئيس قوه قضاييه و حقوق مردم (2)‏ ‏ 7- ايمني، حق يا تکليف انساني؟ 8- تحولات تونس و جريان عدالت خواهي جهاني بهمن ماه 1- تصويب وزارت ورزش و جوانان و افق‌هاي آتي 2- تعامل قواي سه گانه و چارچوب هاي حقوقي 3- فرا رسيدن دهه فجر انقلاب اسلامي و حقوق ملت 4- انقلاب اسلامي و مردم سالاري ديني 5- انقلاب اسلامي و رويکرد امام خميني (ره) به مردم 6- سقوط حاکم مستبد مصر و حقوق ملت‌ها 7- هفته وحدت و الزامات حقوقي آن اسفند ماه 1- حقوق و روش‌هاي حل و فصل اختلافات و ضرورت بازخواني آن 2- وحدت در عين کثرت، نياز حقوقي جامعه ما 3- بزرگداشت روز ملي حمايت از حقوق مصرف کنندگان و دغدغه‌هاي مردم 4- وقايع غير انساني در ليبي و مسووليت جامعه بشري 5- احسان و نيکوکاري؛ اقدام حقوقي يا مکمل تعهدات حقوقي؟ 6- حفاظت از طبيعت با نثار جان 7- روز بزرگداشت شهدا و ارزيابي عملکردهاي ما ‏ ‏ 4- و امّا اينکه بررسي‌هاي اين هفت ماهه چه نکاتي را در پايان سال از منظر عدالت‌خواهي فراروي ما قرار مي‌دهند، خود شرح و بسط زيادي مي‌طلبد که طرح آنها خارج از مجال فعلي است، عجالتا به چند نکته اشاره مي‌شود:‏ ‏ الف- معمولا مسوولان کشور هم زياد صحبت مي‌کنند و هم همواره در مقام موعظه و تذکر و اينکه مثلا قانون بايد رعايت شود يا اخلاق بايد رعايت شود، مطالب متعدد و گاه مکرر عين هم را بيان مي‌دارند، حال آنکه از اين عزيزان بايد پرسيد نقش شما در اين وضعيت پيش رو کجاست؟ مگر مي‌شود بدون پاسخگويي شما عدالتي تحقق يابد؟ پاسخ‌گويي نياز به شرح صدر و پذيرش حقوقي و قانوني حق نظارت مردم و رسانه‌ها دارد. وقتي نهادي يا فردي مسوول در عملکردش بي‌عدالتي يا بي‌اخلاقي يا اظهار نظر خارج از حيطه سواد و وظايف رسمي اش ديده مي‌شود، مردم خصوصا نخبگان علمي براحتي تشخيص مي‌‌دهند و از همين رو تذکر و موعظه آن مسوول به رعايت موارد خوب را کسي باور نمي کند وبيشتر در جهت حفظ موقعيتش تفسير مي‌کنند و بتدريج، نوعي بيزاري و بي‌توجهي از اين دوگانگي در ميان مخاطبان شکل مي گيرد. در همين راستا نمي توانيم وقوع برخي بدي ها در ديگر کشورها را مذمّت کنيم و از تريبون هاي مختلف داخلي به نقد بنشينيم ولي وقوع همان موارد در عملکرد خود ما معمولي جلوه کند و انتظار داشته باشيم که کسي نقد نکند و اين دوگانگي را نبيند. ‏ ب- در کشور ما مردم اکثرا متدين و پايبند به ارزش‌هاي ديني هستند اگرچه ممکن است در برخي رفتارهاي ظاهري، تنوع رفتار را در ميان مردم شاهد باشيم چنانچه اين تنوع بين ميانسالان و نسل قبلي با جوانان و نوجوانان فعلي کاملا مشهود است. در چنين جامعه‌اي دين نقش مهمي در فرهنگ عمومي و احساسات و انگيزه‌هاي افراد ايفا مي‌کند. حال با لحاظ اين مهم، نمي‌توان ناديده گرفت که در بسياري از مواردي که متوليان امور بايد پاسخگوي عملکردها و ضعف و ايرادهاي مديريتي خود باشند، مکرر ديده شده که سعي مي کنند با استناد به اينکه ناقدان اعم از داخلي يا بين‌المللي با اسلام و يا ارزش‌هاي اسلامي مشکل دارند، ضعف خود را بپوشانند و يا احيانا با ژست‌هاي به ظاهر انقلابي سعي کنند ناقدان را مخالف انقلاب جلوه دهند. اين پديده گاه به بداخلاقي‌هاي عجيبي نيز منتهي مي‌شود که آثار آن را براحتي نمي‌توان جمع کرد. بنابراين بايد در فرآيند عدالت‌خواهي اين آسيب را نيز مدنظر قرار داد و براي آن فکر و چاره‌اي انديشيد. ج- در کشور ما اين رويه بسيار ديده مي شود حتي ميان نخبگان علمي و ازجمله حقوقدانان که دائما ميان صفر و صد يکي را بر مي گزينند يا به تعبير ديگر سياه يا سفيد مي بينند. اين عارضه روانشناختي باعث مي شود که اگر در مقوله‌اي قرار است انتظاري را مطرح کنيم توقع داريم يا کاملا صد باشد و اگر چنين نشد پس صفر محسوب مي شود و شايسته هرگونه سرزنش است. مکرر ديده مي شود که در مقام نقد، نويسندگان رشته هاي مختلف ازجمله حقوقدانان وقتي چند موضوع منفي در عملکردها ديدند، همه چيز را نفي مي کنند وآن گونه داوري ارايه مي کنند که گويي هيچ چيز مثبتي وجود ندارد يا فلان مسوول ومدير ونهاد همه عملکردهايش منفي است. اين عارضه عملاً باعث مي شود که در خيلي موارد شکافي بين آنان که بايد مشارکت کنند و کمک دهند و آنان که در ميدان عمل مسووليت هايي را بر دوش مي کشند، ديده مي شود وهمين شکاف گاه باعث سو تفاهمات طرفيني مي شود به نحوي که يا اين سو ديگري را نفي مي کند ويا آنکه در جايگاه قدرت نشسته است دوست دارد صداي طرف مقابل را نشنود و او را به طرق مختلف کنار زند.بر اين سو تفاهمات داخلي گاه دست هاي ناپاک خارجي نيز به طرق مختلف مي افزايند تا تفرقه وشکاف در جامعه توسعه يابد. از ياد نبايد برد که همه ما در يک کشتي نشسته ايم و چه آنان که اين سوي ميزهستند و چه افراد پشت ميز همه با هم بايد کشورمان را بسازيم و آنرا الگويي براي جهانيان کنيم. اين مهم با حرف و شعار و ادعاهاي توهم آميز تامين نمي شود بلکه نياز به تلاش و همت شبانه روزي و همدلي و همکاري و مشارکت وسيع همگان دارد. ‏ د- عدالت خواهي در اقصي نقاط جهان امروزه پديده ملموس و مورد پيگيري ملت‌هاي مختلف است يکي از عوامل مهم اين موج جهاني، ارتقا آگاهي‌هاي انسانها در سراسر جهان است. در اين فرآيند، طبيعتا هر مکتب و انديشه‌اي که فکر دقيق و جامع‌تر و کاربردي‌تري ارايه کند جذابيت بيشتري کسب مي‌کند و الگوي ديگران مي‌شود. ما در جمهوري اسلامي ايران طبيعتا بايد مباني اسلامي عدالت خواهي را بخوبي بشناسيم و آن را با زبان مناسب تبيين کنيم و خود اولين عمل کنندگان به الگوهاي اسلامي باشيم. هم چنين لازم است در اين فرآيند از دستاوردهاي پيشرفته بشري با خودباوري و درک درست برابر آنچه در اصل دوم قانون اساسي ما تصريح شده است بهره گيريم. بنابر اين هر گونه رويکرد تحجر آميز يا بدعت انديش را بايد کنار نهاد و رويکرد دقيق و منطبق با اصول را ارايه و اجرا کرد. سخن آخر: قصه پر غُصه عدالت خواهي، رسالت همه انبيا الهي بوده و ازجمله اهداف محوري دين مبين اسلام است. نسل‌ها بايد تلاش کنند تا بسترهاي لازم براي تحقق عدالت در حوزه‌هاي مختلف سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي فراهم شوند. فلذا نمي‌توان انتظار داشت که در کوتاه مدت و يا با حرکت يک نسل و دو نسل اين قافله به سر انجام رسد. برابر اعتقاد ما شيعيان همه اين تلاش‌ها را نيز به عمل آوريم تا حضرت مهدي موعود ارواحنا له الفدا نيايد عدالت واقعي گسترش نخواهد يافت. اما فرج آن منجي بشريت منوط به بسترسازي و آماده سازي لازم است و اين آمادگي جز با تحول و تحرک ما انسان ها فراهم نمي شود همانگونه که آيه شريفه قرآن کريم تاکيد دارد که خداوند وضعيت هيچ قومي را تغيير نمي دهد مگر اينکه خود آنها در اين زمينه اراده و تلاش لازم را معمول دارند. اميد است پايان سال 1389 و سخن گفتن مستمر همه ما از عدالت و عدالت خواهي، زمينه اي براي تحول و تحرک جدي‌تر در اين راستا باشد. پيشاپيش سال جديد بر شما مبارک وآينده‌تان همچو بهار سرشار از زيبايي و طراوت باد. ‏