مذاکرات سریع اما محتاطانه

سومین دور گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا روز شنبه پنجم اردیبهشت ۱۴۰۴ با حضور هیأت‌های دیپلماتیک و کارشناسی دو کشور در مسقط، پایتخت عمان برگزار شد. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران روز جمعه در رأس هیأتی متشکل از معاونان سیاسی، حقوقی و بین‌الملل، سخنگوی وزارت امور خارجه و کارشناسان فنی، برای شرکت در این مذاکرات وارد عمان شد و در بدو ورود با بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان و واسط این گفت‌وگوها، دیدار و رایزنی کرد. یکی از نکات مهم در ابتدای این دور از مذاکرات، تأکید بر مرزبندی صریح موضوعات مورد گفت‌وگو بود. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه برخی شایعات منتشر شده در رسانه‌های غربی مبنی بر طرح موضوع توان موشکی ایران در مذاکرات را رد و تأکید کرد که توان دفاعی کشور هرگز موضوع گفت‌وگو نبوده و نخواهد بود.

 تمرکز بر لغو مؤثر تحریم‌ها

به گفته منابع رسمی، محور اصلی مذاکرات لغو مؤثر تحریم‌های ضدایرانی بوده است. تیم مذاکره‌کننده ایرانی با اتکا به تجارب مذاکرات پیشین، بر راستی‌آزمایی دقیق تعهدات طرف مقابل تأکید دارد. منابع مطلع می‌گویند که هیأت ایرانی مصمم است تنها زمانی توافق نهایی را بپذیرد که لغو تحریم‌ها به صورت عملیاتی و قابل راستی‌آزمایی تضمین شده باشد.

آغاز فضای بده‌بستان و مذاکره کارشناسی

در این دور، ترکیب هیأت‌های طرفین گسترده‌تر شده و مذاکره‌کنندگان در قالب کارگروه‌های تخصصی، بررسی دقیق‌تر داده‌ها و پیشنهادات را در دستور کار قرار دادند. کارشناسان معتقدند عبور گفت‌وگوها از سطح تبادل پیام‌ها به سطح مذاکرات فنی و کارشناسی، نشانه‌ای از آغاز فضای «بده‌بستان» در گفت‌وگوهاست؛ تغییری که می‌تواند مسیر دستیابی به یک توافق مشروط و مرحله‌ای را هموارتر کند.

ملاحظات رسانه‌ای و هشدار به انتشار اخبار غیر موثق

در حاشیه مذاکرات، محمد گلزاری، دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت نسبت به انتشار اخبار غیر موثق به نقل از «منابع آگاه ایرانی» هشدار داد و این اقدامات را در راستای عملیات روانی رسانه‌های خارجی ارزیابی کرد. وی تأکید کرد که اخبار رسمی از طریق سخنگوی وزارت امور خارجه و وزیر به اطلاع عموم خواهد رسید.

تداوم اصول ثابت ایران در مذاکرات

در آستانه مذاکرات، اسماعیل بقایی با انتشار پیامی اعلام کرد که ایران همچنان بر صیانت از حقوق مشروع خود در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای پایبند است و درعین‌حال، آماده اتخاذ گام‌های معقول برای اطمینان‌بخشی نسبت به ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود است. با وجود آغاز فضای بده‌بستان، کارشناسان تأکید دارند که راه توافق نهایی همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است. تجربه‌های گذشته نشان داده‌اند که دستیابی به تفاهم در زمینه لغو تحریم‌ها نیازمند عزم جدی و رویکردی واقع‌بینانه از سوی طرف مقابل است. تعیین میزان واقعی آمادگی آمریکا برای انجام تعهدات، در روزهای آینده مشخص خواهد شد.  گزارش‌ها حاکی از آن است که گفت‌وگوها به صورت سیال ادامه داشته و تیم ایرانی با دقت تمام پیشنهادها و پاسخ‌ها را بررسی کردند تا از تکرار تجربیات تلخ گذشته جلوگیری شود.

پایان مذاکرات کارشناسی ایران و آمریکا

دور سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا پس از چندین ساعت بحث و گفت‌وگو درباره مسائل فنی به پایان رسید. سید عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران درباره این دور از گفت‌وگوها اظهارکرد: «در جریان دور اخیر، پاسخ سوالات طرف مقابل ارائه شد و فضای گفت‌وگو کاملا جدی و کاری بود. اگرچه از مباحث کلی فاصله گرفتیم، اما اختلافات در موضوعات کلان و جزئی همچنان باقی است.» وی تأکید کرد: «مقرر شد تا پیش از نشست بعدی، بررسی‌های بیشتری در پایتخت‌ها انجام شود تا راه‌هایی برای کاهش اختلافات شناسایی شود.» به گفته عراقچی، حضور جدی هر دو طرف در این دور از مذاکرات، نشانه‌ای مثبت از امکان پیشرفت در روند گفت‌وگوها است، هرچند که همچنان باید با احتیاط به نتایج خوش‌بین بود. عراقچی همچنین افزود: «دور بعدی مذاکرات، احتمالا شنبه آینده با حضور اینجانب، آقای ویتکاف و تیم‌های کارشناسی در مسقط برگزار خواهد شد. با ورود به مباحث تخصصی‌تر، ترکیب هیأت کارشناسی نیز تقویت خواهد شد.» وی در پاسخ به برخی گمانه‌زنی‌ها درباره ترکیب تیم مذاکره‌کننده ایرانی تأکید کرد: «کارشناسان متناسب با مباحث تخصصی جلسه همراهی می‌کنند و با پیشرفت مذاکرات در حوزه‌های فنی، کارشناسان مربوط به سازمان انرژی اتمی نیز به جمع تیم اضافه خواهند شد.» هم‌زمان با برگزاری مذاکرات گزارش‌هایی از سوی رسانه‌های غربی از جمله سی‌ان‌ان منتشر شده که فضای گفت‌وگوها را دشوارتر از قبل توصیف کرده‌اند. در این گزارش‌ها گفته شده که اختلاف اصلی همچنان بر سر حق غنی‌سازی داخلی اورانیوم در ایران است؛ موضوعی که تهران بر آن به‌عنوان یک حق غیرقابل مذاکره تأکید دارد. در این میان، تحلیلگران آمریکایی نیز هشدار داده‌اند که اصرار بر خواسته‌هایی چون «ظرفیت هسته‌ای صفر» می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند و تنها توافقاتی مشابه برجام امکان تحقق دارند. با پایان مذاکرات کارشناسی و ادامه بررسی‌ها، فضای کلی مذاکرات همچنان جدی و حساس است و طرفین با احتیاط به ارزیابی نتایج می‌پردازند.

عراقچی: محور مذاکرات تنها موضوع هسته‌ای است

سید عباس عراقچی، امروز بار دیگر تأکید کرد که محور اصلی و یگانه گفت‌وگوها، صرفا موضوعات هسته‌ای است. وی ضمن اشاره به جدیت طرفین در مذاکرات، تصریح کرد: «با صراحت می‌گویم موضوع مذاکرات تنها و تنها مسأله هسته‌ای است و به هیچ وجه اجازه ورود هیچ موضوع دیگری به این گفت‌وگوها داده نمی‌شود.» ایران به چند دلیل مهم بر این مسأله تأکید دارد که موضوع مذاکرات فقط هسته‌ای باشد و مسائل دیگر وارد گفت‌وگوها نشود. ایران نمی‌خواهد دامنه مذاکرات گسترده شود و به موضوعات پیچیده دیگری مثل برنامه موشکی، مسائل منطقه‌ای یا حقوق بشر کشیده شود؛ زیرا ورود این موضوعات، مذاکرات را بی‌نهایت دشوار، فرسایشی و عملا بی‌نتیجه می‌کند. در برجام (توافق ۲۰۱۵) مذاکرات صرفا روی موضوع هسته‌ای متمرکز شد و این تمرکز باعث شد توافقی ممکن شود. ایران معتقد است که همان الگو باید تکرار شود؛ یعنی فقط درباره فعالیت‌های هسته‌ای گفت‌وگو و توافق شود و سایر پرونده‌ها هرگز نباید در این روند وارد شود. اگر موضوعات غیرهسته‌ای وارد مذاکرات شود، آمریکا و متحدانش می‌توانند فشارهای جدیدی ایجاد کنند یا در آینده به بهانه‌های دیگر توافق را زیر سوال ببرند. با محدود کردن گفت‌وگوها به مسائل هسته‌ای، ایران تلاش می‌کند زمینه سوءاستفاده‌های بعدی را ببندد. یکی از خطوط قرمز قطعی ایران، حفظ توانمندی‌های دفاعی و منطقه‌ای‌اش است. اگر این موضوعات وارد مذاکرات شود، ممکن است منجر به فشار برای محدود کردن برنامه موشکی یا نفوذ منطقه‌ای ایران شود؛ چیزی که از نظر تهران کاملا غیرقابل مذاکره است. با محدود کردن مذاکرات فقط به موضوع هسته‌ای، امکان رسیدن به یک نتیجه ملموس بسیار بیشتر می‌شود. هر چه موضوعات مذاکراتی کمتر و روشن‌تر باشد، احتمال پیشرفت و توافق بالاتر است.

  استقبال از مسیر دیپلماتیک، مشروط به لغو واقعی تحریم‌ها

جمهوری اسلامی ایران همواره تأکید کرده که برنامه هسته‌ای کشور صرفا صلح‌آمیز است و تحت نظارت دقیق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد. ایران در چارچوب برجام به تمامی تعهدات خود عمل کرده، اما در مقابل، آمریکا با خروج یک‌جانبه از توافق و بازگرداندن تحریم‌ها، مسیر تعامل را مسدود کرده است. اکنون نیز جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت اعلام کرده است که حق غنی‌سازی اورانیوم یک حق غیرقابل مذاکره و تثبیت‌ شده در چارچوب حقوق بین‌الملل است و هیچ توافقی بدون به‌ رسمیت شناختن این حق، قابل‌ قبول نخواهد بود.  تهران همچنان مسیر گفت‌وگو را بهترین راه‌حل برای حل‌وفصل اختلافات می‌داند و بر همین اساس در مذاکرات شرکت می‌کند. بااین‌حال، تجربه نشان داده است که گفت‌وگو بدون اراده واقعی برای لغو تحریم‌ها و احترام به حقوق ملت ایران، نتیجه‌ای نخواهد داشت.

در همین راستا، مقامات کشورمان بارها اعلام کرده‌اند که هر توافقی، باید همراه با لغو کامل و قابل ‌راستی‌آزمایی تحریم‌ها باشد و تهران پیش از اجرای کامل تعهدات طرف مقابل، اقدام یک‌جانبه‌ای انجام نخواهد داد. درحالی‌که سومین دور مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در مسقط برگزار شد، تحلیلگران و کارشناسان حوزه سیاست خارجی در ایران دیدگاه‌های متفاوت اما همسو در خصوص این گفت‌وگوها دارند. عمده نظرات بر این محور استوار است که تهران با حفظ اصول اساسی خود و اتکا به دیپلماسی متوازن، وارد فضایی شده که می‌تواند یا زمینه‌ساز پیشرفت ملموس باشد یا نشانگر سنجش صداقت طرف مقابل. کارشناسان معتقدند تجربه گذشته برجام و خروج یک‌جانبه آمریکا از آن، فضای بی‌اعتمادی عمیقی به وجود آورده که مذاکرات کنونی نمی‌تواند آن را صرفا با حسن نیت طرفین جبران کند. دکتر فرید قاسمی، استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل، معتقد است: «ایران با آگاهی کامل از رفتار متناقض دولت آمریکا وارد این مذاکرات شده و به‌ درستی اولویت را بر لغو مؤثر و قابل راستی‌آزمایی تحریم‌ها گذاشته است.» از دید بسیاری از ناظران، تأکید ایران بر راستی‌آزمایی، ارائه ضمانت و حفظ حق غنی‌سازی، نه‌تنها اصولی، بلکه محصول تجربه‌ای است که هزینه‌اش را ملت ایران در سال‌های اخیر پرداخته‌اند. نگاه دوم در تحلیل کارشناسان، تمرکز بر نقش کشورهای دیگر در مذاکرات است. تحلیلگران با اشاره به سفرهای اخیر وزیر امور خارجه ایران به مسکو و پکن و نیز آمادگی برای گفت‌وگو با سه کشور اروپایی، معتقدند تهران با هوشمندی در حال تبدیل مذاکرات دوجانبه به فضای چندجانبه و مدیریت ‌شده است. این اقدام به تعبیر برخی، «تثبیت دیپلماسی چندمحوری ایران» محسوب می‌شود. در نهایت، دیدگاه غالب میان ناظران ایرانی آن است که این مذاکرات می‌تواند فرصتی برای احیای مسیر دیپلماتیک باشد، به‌ شرط آنکه آمریکا نشان دهد از سیاست فشار حداکثری عبور کرده و به اصول گفت‌وگوی برابر احترام می‌گذارد. بااین‌حال، کارشناسان تأکید می‌کنند که ایران باید ضمن باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی، سناریوهای جایگزین و ابزارهای بازدارنده خود را حفظ کند، چراکه بی‌اعتمادی به رفتار آمریکا همچنان پایدار است. کارشناسان ایرانی مذاکرات غیرمستقیم را نه یک تحول ناگهانی، بلکه بخشی از روندی تدریجی برای آزمودن طرف مقابل می‌دانند. ایران با تکیه بر دیپلماسی متوازن، تجربه تاریخی و حمایت شرکای راهبردی، وارد این فرآیند شده تا هم از حقوق خود حفاظت کند و هم در صورت صداقت طرف مقابل، امکان رسیدن به توافقی عزتمندانه را بیازماید.

صبح نو