فینال مذاکرات ماشه

صبح نو نوشت: پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر به نقطه‌ای تعیین‌کننده رسیده‌است؛ نقطه‌ای که می‌تواند سرنوشت برجام را بازتعریف کند. شورای امنیت سازمان ملل متحد در حالی نشست برگزارمی‌شود که موضوع «مکانیسم ماشه» و سرنوشت قطعنامه۲۲۳۱ در مرکز توجه قرار دارد. دو طرف اصلی ـ ایران و تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه وآلمان) - هر یک ابزار فشار خاصی در دست دارند. اروپا تهدیدفعال‌سازی مکانیسم ماشه را به‌عنوان اهرم فشار نگه داشته وایران ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی خود را آخرین برگ برنده می‌داند. در این میان، روسیه با طرحی تازه و چین با حمایت ازآن کوشیده‌اند معادله را تغییر دهند؛ طرحی که بر حذف بندماشه و تمدید زمان قطعنامه ۲۲۳۱ تمرکز دارد. اروپایی‌ها معتقدند تمدید مکانیسم ماشه باید با تمدیددسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیوند بخورد. از نگاه آنان این رویکرد دو فایده دارد. اول کاهش نگرانی فوری اشاعه هسته‌ای با کنترل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و دوم خریدزمان برای مذاکرات و جلوگیری از رسیدن بحران به نقطه غیرقابل بازگشت. اروپا همچنین می‌خواهد نشان دهد که هنوز در مدیریت بحران هسته‌ای ایران نقش دارد و همه چیز به واشنگتن یا مسکو واگذار نشده است. بااین‌حال، ورود روسیه با یک پیش‌نویس جدید و احتمال حمایت آمریکا از آن، می‌تواند اروپا را به حاشیه براند.

 دیدگاه تهران 

در تهران، طرح‌های اروپایی جذابیت چندانی ندارند. سه نگرانی اصلی وجود دارد، از دست دادن اهرم فشار که افشای محل و پلمب ذخایر ۶۰ درصدی ایران را از آخرین برگ برنده‌اش محروم می‌کند.

مورد بعدی خطر امنیتی تجربه گذشته نشان داده اطلاعات درز کرده از آژانس می‌تواند اهداف هسته‌ای ایران را آسیب‌پذیرتر کند.

مورد آخر و مهم‌تر نیز مشروعیت‌بخشی به ماشه است.  پذیرش تمدید به معنای تأیید ضمنی حق اروپا برای فعال‌سازی مکانیزمی است که ایران سال‌ها مشروعیت آن را انکار کردهاست. از سوی دیگر، ایران بیم دارد اگر بدون اهرم واردمذاکرات شود، ناچار به پذیرش شرایط سخت‌تر گردد. به همین دلیل مقامات ایرانی تأکید می‌کنند که تصمیم نهایی دربارهتمدید یا تعلیق ماشه، باید در شورای امنیت گرفته شود، نه درتهران.

 طرح روسیه: تلاش برای تغییر زمین بازی

روسیه با ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای خواستار تمدید زمان قطعنامه ۲۲۳۱، حذف بند ماشه و ایجاد فضای تازه برای مذاکرات چندجانبه شده است.

چین نیز حمایت خود را از این ابتکار اعلام کرده و این امر موازنه را به سود ایران تغییر می‌دهد. اگر آمریکا نیز با این طرح همراهی کند، اروپا در عمل نقش کمرنگ‌تری خواهد داشت و بحران موقتا مهار می‌شود.

سناریوهای محتملی وجود دارد، با موافقت آمریکا با طرح روسیه بحران فعلا مهار می‌شود. تحریم‌های شورای امنیت بازنمی‌گردد و زمان بیشتری برای دیپلماسی خریده می‌شود. درصورت وقوع این سناریو نشانه‌ای از توافقات پشت پرده میان واشنگتن و مسکو خواهد بود. ایران فرصت می‌یابد ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی خود را حفظ کرده و امتیازات تدریجی بگیرد، مهم‌تر آنکه اروپا به حاشیه رانده می‌شود و ناچار است سیاست خود را با واقعیت جدید تطبیق دهد.

در صورت مخالفت آمریکا با طرح روسیه راه برای فعال‌سازی ماشه توسط اروپا باز می‌شود، تحریم‌های شورای امنیت بازمی‌گردد و اقتصاد ایران فشار مضاعفی را تحمل می‌کند و احتمال واکنش سخت تهران، از کاهش همکاری با آژانس تا تهدید خروج از NPT، بالا می‌رود و در نهایت مسیر به سمت افزایش تنش نظامی در منطقه هموار می‌شود.

تمدید همراه با تعویق ماشه

در این صورت آمریکا و اروپا با اصل تمدید همراهی می‌کنند،اما بند ماشه حذف نمی‌شود. صرفا اجرای آن به تعویق می‌افتد. یک «آتش‌بس دیپلماتیک» چندماهه ایجاد می‌شود که بحران را به تعویق می‌اندازد، بی‌آنکه حل کند. در صورت بروز سناریوی فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا، تحریم‌های شورای امنیت به‌طور کامل بازمی‌گردد،اقتصاد ایران با فشارهای گسترده‌تر مواجه می‌شود و احتمال بروز درگیری‌های امنیتی یا نظامی افزایش می‌یابد.

جایگاه اروپا در معادله جدید 

اروپا تا اینجا تلاش کرده با تعیین مهلت برای ایران، خود را در مرکز مدیریت بحران نگه دارد، اما با ورود روسیه و احتمال همراهی آمریکا، نقش اروپا ممکن است به شدت کمرنگ شود. انتخاب اروپا اکنون میان دو گزینه است. پذیرش یک راه‌حل چندجانبه و کنار آمدن با حذف یا تعلیق ماشه یا پافشاری برموضع سخت‌گیرانه، ولو به قیمت انزوای دیپلماتیک و کنارگذاشته شدن از روند.

پنجره باریک دیپلماسی 

آنچه در شورای امنیت رقم می‌خورد، فراتر از یک تصمیم فنی درباره قطعنامه ۲۲۳۱ است؛ این نشست تعیین خواهد کرد که آیا مسیر پرونده هسته‌ای ایران به سمت دیپلماسی ادامهمی‌یابد یا به سمت رویارویی. موافقت با طرح روسیه به معنای  باز شدن دریچه‌ای برای مذاکره و زمان خریدن برای همه طرف‌ها است و رد طرح روسیه به معنای تشدید بحران و نزدیک‌تر شدن به برخورد سخت.

عدم فعال‌‌سازی ماشه به معنای تعویق بحران بدون حل آن است و فعال شدن ماشه به معنای  بازگشت به تحریم‌های سخت و ورود به مرحله‌ای تازه از فشار و انزوا است. به بیان دیگر، تحولات امروز شورای امنیت «ژن تعیین‌کننده» درمعادله هسته‌ای ایران و غرب است. پنجره دیپلماسی باریکاست، اما همچنان باز مانده؛ اگر طرفین انعطاف نشان دهند،شاید بتوانند از برخورد نهایی جلوگیری کنند، اما اگر هر یک براهرم خود پافشاری مطلق کند، «مکانیسم ماشه» و «اورانیوم۶۰ درصدی» به جای ابزار مذاکره، به جرقه‌ای برای تشدیدبحران بدل خواهند شد.

موضع ایران: واکنش رسمی وزارت خارجه

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران امروز از بررسی پیش‌نویس پیشنهادی روسیه برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ خبر داد. این قطعنامه که تیرماه ۱۳۹۴ پس از توافق هسته‌ای با گروه ۱+۵ به تصویب رسید، تمامی تحریم‌های 6 قطعنامه قبلی شورای امنیت علیه ایران را لغو کرد. بر اساس سازوکار اسنپ‌بک، درصورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همان تحریم‌ها به‌طورخودکار بازمی‌گردند. وی روز گذشته در نشست هفتگی با خبرنگاران و در پاسخ به پرسشی درباره طرح روسیه گفت: «در جریان پیش‌نویس این قطعنامه هستیم و متن آن را به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم؛مواضع خود را نیز در این ارتباط اعلام خواهیم کرد.» این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که اتحادیه اروپا ایران را تهدید کرده است در صورت عدم همکاری کامل با آژانس وشفاف‌سازی درباره ذخایر اورانیوم، تا ۹ شهریور مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد.

تغییر ماهوی در موضوع مذاکرات با اروپا حادث نشده است

بقایی در ادامه این نشست خبری درباره گفت‌وگوها با اروپاافزود: «ما با اروپا در حال حاضر در مورد همان موضوعی که مدت‌هاست مذاکره می‌کردیم، مذاکره می‌کنیم یعنی رفع تحریم‌ها در این برهه خاص و قاعدتا موضوع قطعنامه ۲۲۳۱ ووضعیت پیش رو درباره این قطعنامه بخشی از گفت‌وگوهاخواهد بود.» وی افزود: «در ازای آن، اعتمادسازی و شفاف‌سازی در موردماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران که تا الان هم وجودداشته و از این حیث تغییر ماهوی در موضوع مذاکرات حادث نشده است.»

غریب‌آبادی: ۳ کشور اروپایی و شورای امنیت انتخاب درستی کنند

معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه بعد از نشست  ژنو با با بیان اینکه دو طرف دیدگاه‌های خود را درباره قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند، گفت: زمان آن است که ۳ کشور و شورای امنیت انتخاب درستی انجام داده و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند. غریب‌آبادی در همین ارتباط در شبکه ایکس نوشت: دکتر تخت‌روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند.وی افزود: ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. همچنین بقایی سخنگوی وزارت خارجه نیز درباره این نشست کفت: در مذاکره امروز ایران با ۳ کشور اروپایی، مطالبه ایران در خصوص رفع تحریم‌ها و حقوق هسته‌ای صریح و روشن به طرف اروپایی گفته شد. قرار شد در روزهای آینده تماس‌ها بین طرفین ادامه پیدا کند.