فضیلت و مهم‌ترین اعمال شب و روز عرفه

علمای بزرگ و اهل دل، روز عرفه را به شب قدر تشبیه کرده‌اند؛ روزی که زمین چنان به ملکوت گره می‌خورد که حتی مقدرات ناپسندِ رقم‌خورده در شب قدر را نیز می‌توان با دعا، جهاد و تضرع تغییر داد، در روایتی آمده است؛ «اگر در شب قدر آمرزیده نشدی، در عرفه منتظر باش، شاید دری از رحمت به رویت باز شود».

روز عرفه، فرصتی است برای تغییر. فرصتی که شاید تنها یک‌بار در سال پیش‌روی انسان قرار می‌گیرد. از ظهر تا غروب آفتاب، هر لحظه‌اش، قابله‌ای است که می‌تواند تولدی دوباره برای جان‌های خسته به ارمغان آورد.

وقتی ملکوت، میزبان خاکیان می‌شود

مرحوم آیت‌الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، روز عرفه را گره‌خورده با زیارت سیدالشهدا (ع) می‌دانست؛ آن‌چنان که تأکید می‌فرمود: «شب عرفه خود را در پناه حسین(ع) قرار دهید؛ حرمش را ترک نکنید و اگر زیارت از نزدیک ممکن نیست، سلامی از راه دور نیز کفایت می‌کند. چرا که «باب‌الحسین»، باب‌الرحمه است و دستگاهش مخصوص نیکوکاران نیست؛ همان‌گونه که باران بر کافر و مؤمن یکسان می‌بارد».

حتی اگر به کربلا نرسیدی، مشهد، قم، حضرت عبدالعظیم و مزار بزرگان دین، شعبه‌هایی از همان ولایت‌اند که از زیارتشان، بوی حسین(ع) به مشام می‌رسد.

از عرفه تا قربان؛ ضیافت دعا و اشک

شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان دعای پرشوری را برای شب عرفه نقل کرده است، «اللهم یا شاهد کل نجوی. دعایی که مستحب است در شب‌های جمعه هم خوانده شود و غفران الهی را به دنبال دارد».

اما آن‌چه روز عرفه را از دیگر ایام ممتاز می‌کند، تأکید معصومان بر وقف کامل از ظهر تا غروب آن برای عبادت و دعاست. آیت‌الله ملکی تبریزی توصیه می‌کردند تا پیش از ظهر تمام امور دنیوی انجام شود، نماز ظهر و عصر به جماعت یا فرادی اقامه شود، و پس از آن، تمام وقت به مناجات سپرده شود. حتی غذا نیز اگر ضروری است، پیش از اذان ظهر خورده شود تا ساعات نورانی بعد از آن، آلوده به امور غیر عبادی نشود.

با این شرط از روزه عرفه دست بردار

در احادیث آمده که روزه‌داری در روز عرفه معادل پاک شدن گناهان ۹۰ سال است؛ اما اگر روزه موجب ضعف و مانع تمرکز در دعا شود، دعای بانشاط اولویت دارد. روز عرفه روزی نیست که به سادگی از دست برود. روز دعاست، روز تضرع است.

برای آنان که اهل ذکر و مناجات‌اند، اعمالی مانند صد مرتبه تکبیر (الله‌اکبر)، تحمید (الحمدلله)، تسبیح (سبحان‌الله)، تهلیل (لااله‌الاالله)، آیات الکرسی، سوره قدر و قل‌هوالله و صلوات‌های پیاپی توصیه شده است. اما اگر کسی کشش این حجم از ذکر را نداشته باشد، همان اندک نیز با اخلاص پذیرفتنی است.

اوج مناجات، در صحرای عرفات

و اما دعای سیدالشهدا (ع) در صحرای عرفات؛ دعایی که رهبر انقلاب درباره‌اش فرموده‌اند: «دعا در روز عرفه بسیار است، اما دعای امام حسین (ع) عاشقانه است. از عاشقانه‌ترین لحظات تاریخ مناجات بشری، همین زمزمه‌های حسینی در عرفات است؛ دعایی که با قلب انسان حرف می‌زند و جان را به لرزه می‌اندازد».

امام سجاد (ع) نیز دعای مفصلی برای این روز در صحیفه سجادیه دارد و امام صادق (ع) سفارش به خواندن دعای ام‌داوود در این روز کرده‌اند؛ ادعیه‌ای که در طول سال شاید فرصتی برایشان دست ندهد، در روز عرفه مجال پیدا می‌کند. اما اگر کسی به زبان عربی انس ندارد، می‌تواند با زبان خود، با دل خود، با زبان اشک و نیاز، با خدا سخن بگوید.

تنها محرومان روز عرفه

روایت عجیبی نقل شده است؛ در روز عرفه فقط کسانی آمرزیده نمی‌شوند که باور ندارند ممکن است آمرزیده شوند. آنکه گمان می‌کند بخشیده نخواهد شد، خود را از رحمت الهی محروم کرده است.

سید بن طاووس سفارش می‌کرد که غروب روز عرفه، اگر دستت خالی مانده، لااقل از خدا اجر مصیبت‌زدگان را بخواه؛ مبادا بی‌حاصل از این سفره عظیم برخیزی.

دعا برای دیگران، راهی برای اجابت خود

شیوه دعا در روز عرفه نیز آداب خاصی دارد و آیت‌الله ملکی تبریزی سفارش می‌کرد که ابتدا برای دیگران دعا کن؛ به‌ویژه آنان که علوم دین را به تو آموختند، سپس والدین، خویشاوندان، و هرکه حقی بر گردنت دارد و آنگاه برای خود چرا که در روایت آمده «هرکه برای دیگران دعا کند، همان دعا اول از همه در حق خودش مستجاب می‌شود».

و این هنوز پایان ماجرا نیست

شب عید قربان، ادامه همان حال عرفه است. شبی که امیرالمؤمنین (ع) مشتاقانه به انتظارش می‌نشست تا شب‌زنده‌داری کند. فرصتی که همچون روز عرفه، لحظه‌لحظه‌اش، دریچه‌ای به آسمان است.

روز عرفه، شب قدر روزهاست. نه تنها برای خواص، نه فقط برای اهل کربلا، که برای هر دل شکسته‌ای که هنوز امید دارد. هر که کاسه گدایی‌اش را بلند کند، بی‌نصیب باز نخواهد گشت. عرفه، میدان عاشقانه‌ای است که در آن، زبان نیایش، زبان اهل زمین می‌شود برای صعود به ملکوت.