ناتو از رودربایستی استراتژیک خارج می‌شود؟!

بسیاری معتقدند ناتو باید استراتژی روشنی درباره آینده جنگ اوکراین اتخاذ کند آیا ارسال تسلیحات کافی است و آیا زمان آن نرسیده که ناتو چارچوبی دفاعی برای اوکراین طراحی کند که به‌نوعی آن را در چتر امنیتی خود قرار دهد؟ و همه اینها در حالی است که روسیه بار‌ها هشدار داده است هرگونه نزدیک‌شدن ساختاری ناتو به اوکراین را اقدامی تحریک‌آمیز تلقی خواهد کرد

جوان آنلاین:‌در حالی که جهان با تهدیدات نوظهور، رقابت‌های ژئوپلتیکی فزاینده و فشار‌های اقتصادی پیچیده مواجه است، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در آستانه یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین تحولات خود قرار دارد. شهر لاهه، پایتخت اداری هلند، ۲۴ تا ۲۶ ژوئن ۲۰۲۵ میزبان اجلاس سران ناتو بود؛ اجلاسی که از جهات مختلف، سرنوشت‌ساز تلقی می‌شود و در برهه‌ای حساس برگزار شد. این نخستین نشست ناتو در خاک هلند و اولین اجلاس رسمی تحت رهبری مارک روته، دبیرکل جدید ناتو و نخست‌وزیر سابق هلند بود؛ چهره‌ای که به دلیل سابقه سیاسی، نگاه عمل‌گرایانه و رویکرد ائتلاف‌محور، نگاه‌ها را به سمت خود معطوف کرده است. اجلاس لاهه فرصتی ایجاد کرد تا اعضای ناتو به بازتعریف اولویت‌های امنیت جمعی، بازسازی اعتماد داخلی و بازطراحی نقش ناتو در دنیای پرچالش امروز بپردازند. 

 چرا اجلاس لاهه مهم است؟

ناتو اتحادیه‌ای نظامی و سیاسی است که در سال ۱۹۴۹ با امضای پیمان واشینگتن تأسیس شد. هدف اصلی آن، تضمین امنیت جمعی اعضا در برابر تهدیدات خارجی بوده و با شعار «حمله به یکی، حمله به همه است»، هم‌اکنون ۳۲ عضو دارد که عمدتاً از اروپا و امریکای شمالی هستند. این سازمان طی دهه‌های اخیر، از یک اتحاد صرفاً دفاعی به بازیگری چندبعدی در حوزه‌های مختلف تبدیل شده و با تغییرات جدید نظام بین‌المللی به دنبال پوست اندازی است. ناتو که پس از پایان جنگ سرد در جست‌وجوی مأموریتی جدید بود، در دهه اخیر با چالش‌های متعددی مواجه شده است. از یک‌سو، جنگ روسیه علیه اوکراین بازگشت رقابت‌های نظامی سنتی به خاک اروپا را یادآور شده و از سوی دیگر، ظهور تهدیدات غیرسنتی نظیر جنگ سایبری، بی‌ثباتی زیست محیطی، مهاجرت گسترده و تسلیحات هوشمند، نقش و عملکرد ناتو را با پرسش‌های بنیادین مواجه کرده‌اند. در چنین شرایطی اجلاس لاهه نه تنها یک نشست سیاسی سالانه، بلکه محلی برای بازتعریف فلسفه وجودی ناتو در قرن بیست و یکم است. نشست لاهه در حالی برگزار شد که افکار عمومی در برخی کشور‌های عضو، نسبت به هزینه‌های فزاینده نظامی بی‌اعتماد شده‌اند و در عین حال، تهدیدات واقعی فراتر از مرز‌های سنتی ناتو در حال گسترش است. مارک روته که به‌تازگی جانشین ینس استولتنبرگ شده، با چالش‌هایی پیچیده در رهبری ناتو روبه‌روست. برخلاف استولتنبرگ که تمرکزش بیشتر بر انسجام ناتو در برابر روسیه و تقویت بازدارندگی سنتی بود، روته باید میان دو جبهه متفاوت تعادل برقرار کند: از یک‌سو، تهدیدات سنتی مانند روسیه و چین و از سوی دیگر، تهدیدات مدرن نظیر امنیت سایبری، تروریسم شبکه‌ای و فناوری‌های نظامی نو. وی با پیشینه سیاسی خود، روابط نزدیک با اتحادیه اروپا و نگاه چندجانبه‌گرایانه می‌کوشد ناتو را به سازمانی پاسخگو، هوشمند و منعطف در برابر تحولات جهانی تبدیل کند. 

 بودجه دفاعی، آزمونی برای همبستگی

یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات اجلاس لاهه، مسئله بودجه دفاعی اعضا بود. سال‌هاست ایالات متحده نسبت به سهم نابرابر برخی اعضای اروپایی در بودجه دفاعی ناتو انتقاد دارد. اگرچه پس از آغاز جنگ اوکراین بسیاری از کشور‌های اروپایی افزایش بودجه دفاعی را در دستور کار قرار داده‌اند، اما هنوز اختلافات باقی است. در اجلاس سال ۲۰۱۴ در ولز توافق شد اعضای ناتو حداقل ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به بودجه دفاعی اختصاص دهند. با این حال تا سال ۲۰۲۵ تنها ۱۸ کشور از ۳۲ عضو این هدف را محقق کرده‌اند. نشست لاهه فرصتی ایجاد کرد تا اعضا درباره تعهدات مالی، شفافیت هزینه‌ها و تخصیص منابع برای تهدیدات نوین به گفت‌و‌گو بنشینند و نتیجه آن افزایش هزینه‌های دفاعی کشور‌های عضو به ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی بود. این تصمیم شامل تخصیص ۵/۳ درصد برای دفاع سخت (سلاح و نیرو) و ۵/۱ درصد برای سرمایه‌گذاری‌های مرتبط مانند امنیت سایبری و تحرک نظامی بود. نشست لاهه همچنین شاهد تمرکز ویژه بر فناوری‌های نوین دفاعی، جنگ سایبری، هوش مصنوعی نظامی و امنیت اطلاعات بود. ناتو در ماه‌های اخیر اعلام کرد در حال تدوین دکترین سایبری جدیدی برای طرح در این اجلاس بوده است. این دکترین با هدف مقابله با حملات سایبری سازمان یافته بازیگران دولتی و غیردولتی طراحی شده است. در همین راستا، ایالات متحده، آلمان و هلند پیشنهاد ایجاد یک «مرکز فرماندهی سایبری مشترک» را مطرح کرده‌اند که مقر آن احتمالاً در بروکسل یا تالین خواهد بود. همچنین موضوع بهره‌گیری از پهپاد‌های نیمه‌هوشمند در عملیات مشترک نیز از جمله محور‌های مورد بحث در لاهه بود. از دیگر موضوعات مهم در دستور کار اجلاس، بررسی روند عضویت کشور‌های جدید در ناتو بود. سوئد و فنلاند در سال‌های اخیر به ناتو پیوستند، اما کشور‌های دیگری نیز خواهان عضویت هستند. گرجستان، اوکراین و بوسنی و هرزگوین در صف انتظار قرار دارند. با توجه به جنگ روسیه و تهدیدات امنیتی مداوم، برخی اعضا با سرعت بخشیدن به روند عضویت این کشور‌ها موافق هستند، در حالی که گروهی دیگر هشدار می‌دهند چنین اقدامی می‌تواند به تنش مستقیم با روسیه منجر شود. در اجلاس لاهه، این پرونده‌ها دوباره بررسی شد. دبیرکل جدید تلاش کرد تعادلی میان منافع امنیتی و ملاحظات ژئوپلتیکی ایجاد کند. 

 نگاه به شرق: روسیه، اوکراین و چالش بازدارندگی

شاید مهم‌ترین بخش این اجلاس مربوط به جنگ در اوکراین و چگونگی ادامه حمایت ناتو از کی‌یف بود. از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، ناتو نقش فعالی در ارسال تجهیزات، آموزش نظامی و پشتیبانی اطلاعاتی ایفا کرده، اما هنوز از مداخله نظامی مستقیم خودداری کرده است. با گذشت بیش از سه سال از آغاز جنگ و تداوم بن‌بست نظامی، بسیاری معتقدند ناتو باید استراتژی روشنی درباره آینده جنگ اتخاذ کند. آیا ارسال تسلیحات کافی است؟ آیا زمان آن نرسیده که ناتو چارچوبی دفاعی برای اوکراین طراحی کند که به‌نوعی آن را در چتر امنیتی خود قرار دهد؟ یا اینکه ناتو باید به مرز‌های گذشته خود بازگردد؟ از سوی دیگر، روسیه بار‌ها هشدار داده است هرگونه نزدیک‌شدن ساختاری ناتو به اوکراین را اقدامی تحریک‌آمیز تلقی خواهد کرد. این ملاحظات، اجلاس لاهه را به یکی از دشوارترین و پیچیده‌ترین نشست‌های ناتو در دهه‌های اخیر بدل کرد. در نهایت ناتو بر حمایت بلندمدت از اوکراین تأکید کرد، اما به دلیل اختلافات و تعلیق کمک‌های نظامی امریکا، بیانیه نهایی اجلاس به موضوع عضویت اوکراین در ناتو اشاره‌ای نکرد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین به این اجلاس دعوت شد و در ضیافت شام دوستانه به میزبانی پادشاه هلند و برخی رویداد‌های جانبی مانند مجمع صنایع دفاعی ناتو شرکت کرد. با این حال، واشینگتن با حضور او در جلسات اصلی مخالفت کرده بود. ناتو همچنین در سال‌های اخیر در حال توسعه روابط راهبردی با کشور‌های آسیایی از جمله ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزیلند بوده است. این کشور‌ها در برخی نشست‌های ناتو به عنوان ناظر شرکت می‌کنند. نشست لاهه شاهد حضور نمایندگان آسیایی بود و بحث‌هایی پیرامون تهدیدات چین، همکاری‌های دریایی در اقیانوس هند- آرام و فناوری‌های دفاعی مشترک مطرح شد. این گسترش جغرافیایی باعث می‌شود ناتو از یک اتحاد منطقه‌ای به یک پیمان امنیتی جهانی نزدیک‌تر شود؛ امری که هم فرصت‌ساز است و هم چالش‌برانگیز. اگرچه ناتو همیشه تلاش کرده است تصویر واحدی از خود ارائه دهد، اما اختلافات درونی بر سر راهبردها، بودجه، تعریف تهدید و حتی مسائل سیاسی داخلی اعضا به وضوح وجود دارد. اختلاف نظر میان ترکیه و یونان، اختلاف در میزان حمایت از اوکراین، شکاف آتلانتیک میان اروپا و امریکا و حتی رقابت‌های صنعتی و نظامی، جزء مسائلی هستند که در جلسات غیررسمی اجلاس‌ها بروز می‌یابند. در لاهه نیز برخی از این تنش‌ها بروز یافت. در کل، اجلاس لاهه می‌تواند به نقطه عطفی برای ناتو بدل شود مشروط بر آنکه اعضا بتوانند اختلافات را کنار بگذارند و روی نقشه راه مشترکی برای آینده توافق کنند. جهانی که امروز در آن زندگی می‌کنیم نه تنها با تهدیدات نظامی سنتی، بلکه با چالش‌های جدیدی، چون مهاجرت اقلیمی، پاندومی‌های آینده، رقابت بر سر منابع و بی‌ثباتی اطلاعاتی روبه‌روست. ناتو اگر می‌خواهد به عنوان نهادی امنیت محور باقی بماند، باید خود را با واقعیت‌های جدید سازگار کند. اجلاس لاهه فرصتی است برای اثبات این سازگاری، اما آیا اراده سیاسی کافی میان ۳۲ کشور عضو وجود دارد؟

منبع: روزنامه جوان