حساسیت های تهران؛ تضمین های ایروان

​​​​​​​رئیس‌جمهور کشورمان امروز در رأس هیئتی بلندپایه رهسپار ایروان خواهد شد تا در عالی‌ترین سطح سیاسی، دیدگاه‌ها و حساسیت‌های جمهوری اسلامی درباره تحولات قفقاز و مسیرهای مواصلاتی منطقه را به طرف‌های مختلف منتقل کند و همزمان با امضای اسناد و تفاهم‌نامه‌های تازه، فصل جدیدی از روابط تهران و ایروان را رقم بزند.این سفر نه صرفاً یک دیدار دیپلماتیک متعارف، بلکه گامی در راستای تثبیت حضور فعال ایران در معادلات ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی است؛ منطقه‌ای که این روزها بار دیگر به نقطه کانونی رقابت قدرت‌ها و مناقشه بر سر مرزها و راه‌های دسترسی بدل شده است. اهمیت ماجرا زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم توافق درخصوص «راهگذر زنگزور» میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، با میانجیگری آمریکا و حمایت برخی بازیگران فرامنطقه‌ای، نگرانی‌هایی جدی درباره تغییر توازن در مرزهای شمالی ایران ایجاد کرده است.سفر پزشکیان به ارمنستان، درست پس از گفت‌وگوی تلفنی اخیر او با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر این کشور انجام می‌شود؛ گفت‌وگویی که در آن، طرف ارمنی بار دیگر اطمینان داد هیچ توافقی بدون لحاظ کردن منافع و حساسیت‌های تهران به امضا نخواهد رسید. پاشینیان در این تماس تصریح کرد: «ایروان متعهد است تا زمانی که رضایت و اطمینان همسایه جنوبی خود را جلب نکرده، پای هیچ سندی را امضا نکند.» با این حال، رئیس‌جمهور ایران هشدار داده است که راهگذرها و توافقات منطقه‌ای باید حقیقتاً مسیر صلح و توسعه باشند، نه ابزاری برای تحقق اهداف سلطه‌جویانه قدرت‌های خارجی. خط قرمز تهران روشن است: «هرگونه تغییر در مرزها و جغرافیای سیاسی منطقه و هر گونه حضور نیروهای فرامنطقه‌ای، غیرقابل پذیرش خواهد بود.» از این منظر، حضور پزشکیان در ایروان نه‌تنها اقدامی نمادین، بلکه پیامی سیاسی به همه کنشگران است مبنی بر این که ایران در قبال قفقاز نه منفعل خواهد بود و نه اجازه خواهد داد نقش تاریخی‌اش در این جغرافیا به حاشیه رانده شود. باید گفت این سفر، علاوه بر تثبیت جایگاه تهران در معادلات جاری، فرصتی است برای یادآوری وزن ژئوپلیتیک ایران در قفقاز جنوبی؛ وزنی که بدون آن هیچ طرحی برای امنیت و ثبات منطقه قابلیت تحقق ندارد.

اقتصاد؛ ضلع مغفول همکاری‌های تهران و ایروان

در کنار مباحث امنیتی و سیاسی، بُعد اقتصادی روابط ایران و ارمنستان نیز در این سفر جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت. حجم کنونی مبادلات دو کشور چیزی میان ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود؛ رقمی که به گفته ناظران با ظرفیت‌های دو طرف و همچنین امکان‌های ناشی از اتحادیه اقتصادی اوراسیا همخوانی ندارد. تجربه سایر بازیگران نشان می‌دهد این ظرفیت‌ها تا چه اندازه بالفعل‌سازی نشده‌اند. برای نمونه، امارات متحده عربی ـ در حالی که حتی مرز مشترک با ارمنستان ندارد ـ توانسته است طی سال‌های اخیر سطح روابط تجاری و سرمایه‌گذاری خود با ایروان را افزایش دهد. طبیعی است که در چنین شرایطی، ایران با وجود همسایگی و پیوندهای تاریخی، باید به‌دنبال فعال کردن همه امکانات اقتصادی خود در این مسیر باشد.

در همین چارچوب انتظار می‌رود که در جریان سفر پزشکیان، اسناد تازه‌ای در حوزه تجارت، حمل‌ونقل و انرژی میان دو طرف امضا شود. سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان پیشتر تأکید کرده بود: «آنچه امروز به‌عنوان حجم مبادلات می‌بینیم تنها بخش کوچکی از واقعیت بالقوه است و پروژه‌هایی همچون گذرگاه «شمال ـ جنوب» می‌تواند به جهشی جدی در این روابط بینجامد.» 

پیام‌های سفر؛ تثبیت جایگاه ایران در قفقاز

این سفر در امتداد سیاست «دیپلماسی همسایگی» دولت چهاردهم تعریف می‌شود؛ سیاستی که بر اساس آن، تقویت روابط با همسایگان در صدر اولویت‌های منطقه‌ای ایران قرار گرفته است. سفر اخیر رئیس‌جمهور به جمهوری آذربایجان و حالا حرکت او به سوی ارمنستان، نشانه‌ای روشن از این رویکرد متوازن و پویای سیاست خارجی ایران است. پیام اصلی این دیپلماسی روشن است: تهران نه‌تنها از تغییرات احتمالی در معادلات قفقاز نگران است، بلکه آماده است در سطحی فعال و تعیین‌کننده در این تحولات مشارکت کند. به همین دلیل است که تحلیلگران سفر  رئیس‌جمهور را حامل پیام‌های چندلایه می‌دانند؛ از یک‌سو خطاب به طرف ارمنی و دیگر کشورهای منطقه که ایران شریک جدی و قابل اتکا برای توسعه و ثبات است و از سوی دیگر پیامی به بازیگران فرامنطقه‌ای که هیچ طرحی بدون لحاظ کردن ملاحظات ایران پایدار نخواهد ماند.

در آخر باید گفت؛ سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان در شرایط حساس و پرچالش منطقه‌ای انجام می‌شود؛ شرایطی که هر حرکت دیپلماتیک می‌تواند پیامدهای راهبردی داشته باشد. از نگاه تهران، این سفر صرفاً بازدیدی دیپلماتیک نیست، بلکه تلاشی است برای تثبیت خطوط قرمز ایران در قفقاز، تقویت روابط اقتصادی با ایروان و ارسال پیام روشن به قدرت‌های خارجی مبنی بر این که نقش ایران در این منطقه حیاتی، غیرقابل چشم‌پوشی است. به نظر می‌رسد، ایروان همزمان با سفر پزشکیان صحنه‌ای تازه برای نمایش دیپلماسی فعال ایران باشد؛ دیپلماسی که می‌خواهد همزمان «امنیت» و «توسعه» را به هم گره بزند و با ترکیب سیاست و اقتصاد، آینده‌ای روشن‌تر را برای روابط دیرینه تهران و ایروان رقم بزند.

خراسان