معماری شرق در برابر هژمونی غرب

با تقویت همکاری‌های اقتصادی و امنیتی در سازمان همکاری شانگهای، جهان از رهبری یک جانبه غرب فاصله می گیرد و به سوی چندقطبی شدن حرکت می‌کند. آکسیوس نوشت :‌ رژه عظیم پکن صحنه بازتعریف معادلات ژئوپلیتیک بود.

 «صفحات تکتونیکی قدرت جهانی با شتابی روزافزون در حال جابه‌جایی‌اند»  این توصیف رسانه آمریکایی آکسیوس از تصاویر باشکوهی است که این هفته از چین به جهان مخابره شد. در پکن، رهبران سه قدرت هسته‌ای  چین، روسیه و کره شمالی همراه با ایران در کنار یکدیگر ظاهر شدند تا در رژه‌ای عظیم نظامی شرکت کنند رخدادی که نه فقط نمایش تسلیحات مدرن، بلکه صحنه بازتعریف معادلات ژئوپلیتیک بود.

 اتحاد سخت رژه پکن

رژه بزرگداشت هشتادمین سالگرد تسلیم ژاپن در جنگ جهانی دوم، بستر نمایش چهره جدید شرق بود. شی جین‌پینگ با لحنی قاطع اعلام کرد: «ملت چین هرگز از زورگویان هراسی ندارد و همواره به پیش می‌رود.» این سخنان در کنار نمایش موشک‌های قاره‌پیما، سامانه‌های لیزری و پهپادهای غول‌پیکر، پیامی روشن به واشنگتن ارسال کرد: شرق نه تنها اراده، بلکه ابزار لازم برای مقابله با هژمونی آمریکا را در اختیار دارد.

برای نخستین بار، سران کشورهایی که سال‌ها طردشده نظم غرب بودند، در کنار هم قرار گرفتند. عکس رهبران در خیابان‌های پکن، عملاً تصویری از «محور بازدارنده» در برابر آمریکا ساخت. همین تصویر بود که مشاوران ترامپ را نگران کرد آن ها سال‌ها استراتژی نزدیکی به مسکو برای جداسازی روسیه از چین را دنبال کردند، اما فشارهای تحریمی و جنگ اوکراین نتیجه‌ای معکوس داشت: مسکو امروز بیش از هر زمان دیگر به پکن نزدیک است.

 اتحاد نرم نشست شانگهای در تیانجین

رژه پکن، تنها چهره سخت اتحاد شرق را نمایان کرد. چند روز پیش از آن، نشست سازمان همکاری شانگهای در تیانجین، وجه نرم و ساختاری این اتحاد را به نمایش گذاشت. در این اجلاس، ۲۰ سند همکاری به امضا رسید: از ایجاد مراکز مقابله با تهدیدهای امنیتی و مواد مخدر تا تدوین استراتژی ده‌ساله، همکاری در حوزه هوش مصنوعی، صنعت سبز، انرژی پایدار و تجارت چندجانبه.

این نشست بیش از یک گردهمایی معمولی بود. رهبران حاضر آشکارا تأکید کردند نظم کنونی که برساخته قدرت‌های غربی است، پاسخگوی واقعیت‌های امروز جهان نیست. شی جین‌پینگ صریح گفت: «ما باید همچنان موضعی شفاف علیه هژمونی و سیاست‌های زورمدارانه اتخاذ کنیم و چندجانبه‌گرایی واقعی را به کار بندیم.» پوتین نیز با انتقاد از مدل امنیتی غرب، بر ضرورت معماری تازه‌ای برای تضمین امنیت جهانی تأکید کرد.پیام روشن بود: شرق دیگر فقط یک جغرافیا نیست، بلکه به «بلوک سیاسی و راهبردی» بدل می‌شود که مدعی بازآفرینی حکمرانی جهانی است.

 اقتصاد ابزار آرام تغییر توازن

نشست شانگهای نشان داد اتحاد شرق صرفاً نمادین نیست. طرح ایجاد بانک توسعه مشترک و سازوکارهای تسویه بر پایه ارزهای ملی، به معنای آغاز جدی روند کاهش وابستگی به دلار است. برای غرب، این یک زلزله خزنده است. دهه‌ها، سلطه دلار مهم‌ترین ابزار واشنگتن در مدیریت نظم جهانی بود اما با جایگزین شدن نهادهای مالی شرقی، این ابزار کارایی خود را از دست می‌دهد.همچنین، طرح‌های مشترک انرژی، سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌ها و توسعه مسیرهای تجاری جدید به‌ویژه در چارچوب ابتکار کمربند و جاده نشان می‌دهد که شرق در حال طراحی مدارهای اقتصادی تازه‌ای است که اروپا و آمریکا نقش کمرنگ‌تری در آن ها خواهند داشت. بدین ترتیب، بلوک شانگهای از سطح گفت‌وگو عبور کرده و در حال تبدیل‌شدن به یک قطب اقتصادی واقعی است.

 هند متغیر راهبردی

حضور نارندرا مودی در نشست اقتصادی تیانجین نیز وجهی نمادین داشت. هند که در سال‌های اخیر ستون راهبرد آمریکا در رقابت با چین محسوب می‌شد، امروز در حال بازنگری است. مودی که از سیاست‌های تجاری ترامپ ناخشنود است، دست در دست شی و پوتین ظاهر شد. جمله شی به او که «زمان آن رسیده اژدها و فیل کنار هم قرار بگیرند» نشان می‌دهد پکن می‌کوشد شکاف‌های واشنگتن و دهلی‌نو را به فرصتی برای جذب هند بدل کند تغییری که اگر به نتیجه برسد، معادلات ژئوپلیتیک هند–اقیانوس آرام را زیر و رو خواهد کرد.

 جهان چندقطبی در حال تولد

رژه پکن و نشست شانگهای در تیانجین، دو روی یک سکه‌اند. اولی نمایش قدرت سخت شرق بود و دومی تثبیت نهادهای نرم و ساختاری. پیام واحد هر دو روشن است: جهان دیگر تحت رهبری یک جانبه آمریکا اداره نمی‌شود. بلوک شرق  با محوریت چین و روسیه و همراهی ایران و دیگر قدرت‌های نوظهور  در حال معماری نظمی چندقطبی است که در آن توزیع قدرت واقعی‌تر و عادلانه‌تر خواهد بود.اگر آمریکا همچنان بر تکیه صرف بر قدرت سخت و تضعیف ائتلاف‌های خود اصرار ورزد، آن چه امروز در پکن و تیانجین رخ داد، آغازگر قرنی خواهد بود که در آن  مرکز ثقل جدید  نظام بین‌الملل است.